Bir nəsli fəlakətdən xilas etdi... - Atatürklə bağlı yeni araşdırma
Hər şey 1950-ci ildə alman əczaçılıq şirkəti Grünenthal Contergan dərmanını istifadəyə verdikdən sonra başladı. Dərmanı hazırlayanların məqsədi hamilə qadınlarda ürəkbulanma şikayətlərini aradan qaldırmaq və anaya sakitlik vermək olub.
Demedia.az xəbər verir ki, onların "Contergan" adlandırdıqları dərman "Talidomid" kimi də tanınırdı. Talidomid yuxunu tənzimləyir və ürək bulanmasının qarşısını alır. Dünyanın 46 ölkəsində müxtəlif adlar və reklamlar altında satışa çıxarılıb. Depressiyadan tutmuş baş ağrılarına qədər hər şeyə kömək etdiyinə inanılan və həddindən artıq dozada belə problem yaratmayan talidomid o illərdə xüsusilə qadınların çarpayısına çevrildi. Narkotiklə bağlı acı həqiqət aşkarlanana qədər.
1950-ci illərdə Almaniya başda olmaqla bütün Avropaya yayılan həmin dərman Avstraliya qitəsinə də çatdı. Talidomid indi 46 ölkədə idi. Reçetesiz satıldı və 'Hamilə qadınlar və analar istifadə edə bilər' deyildi, lakin dərman üzərində adekvat testlər və heyvan təcrübələri aparılmadı, hətta bəzi sınaqlarda zəhərli vəziyyətlər müşahidə edildi. Lakin bu inamsızlığa baxmayaraq, heç kim problemə diqqət yetirmədi. Dərman bazara çıxarılan kimi dövrünün ən çox satılan dərmanı oldu.
Az qala bütün dünyaya yayılan talidomid böyük fəlakətlərə səbəb oldu. 1950-ci illərin sonlarına doğru dünyanın müxtəlif yerlərində uşaq dünyaya gətirən qadınların körpələrində problemlər yarandı. Yeni doğulan körpələr ya əlləri və ayaqları az inkişaf etmiş, ya da tamamilə qolsuz, ayaqsız, kar və kor doğulurlar. Hələ hamilə olan qadınlar aşağı düşürdülər. Dünyanın müxtəlif yerlərində bu cür əza itkisi ilə doğulan körpələr üçün yeganə ümumi cəhət analarının Talidomiddən istifadə etməsi idi. 1962-ci ildə rəflərdən yığışdırılan dərmanın istifadə olunduğu 46 ölkədə 90 mindən çox aşağı düşmə və 10 mindən çox əlil körpə doğulması qeydə alınıb. Həmin illərdə əzalarını itirərək doğulan körpələrə “xərçəng balaları” deyirdilər.
Bu dərmanı sərhəddən buraxmayan iki ölkədən biri də Türkiyə olub. Dünyada bir çox uşaq və anada ağrılı bir travma buraxan bu dərman, elm sayəsində gələcək fəlakəti proqnozlaşdıran müvəffəqiyyətli və qətiyyətli elm adamları sayəsində Türkiyəyə girə bilmədi. Dərmanın çatışmazlıqlarını kliniki araşdırmalar yolu ilə müəyyən edən, onun daxil olmasına mane olan və nəsilləri böyük bir fəlakətdən xilas edən bu qəhrəmanlardan biri də Ankara Universiteti Baytarlıq Fakültəsinin sinif otağına təyin olunmuş baytar Ord. Prof. Dr. Sürəyya Tahsin Aygün idi.
Atatürkün "ümidli qığılcım" kimi gördüyü gənclərdən Sürəyya Tahsin Aygün 1895-ci ildə İstanbulda anadan olub. İbtidai və orta təhsilini İstanbulda tamamlayıb. Birinci Dünya Müharibəsi ilə əlaqədar olaraq 1914-cü ildə Haydarpaşa Hərbi Baytarlıq Məktəbində təhsilinə ara verib cəbhəyə qatılır. O, leytenant və baş leytenant rütbələri ilə orduda mühüm vəzifələr tutub. 1922-ci ildə İstiqlal Medalı ilə təltif edildi. 1924-cü ildə qazandığı təqaüdlə "bakteriologiya, virusologiya və yoluxucu xəstəliklər" ixtisası üzrə təhsil almaq üçün Almaniyaya getdi və 1926-cı ildə Berlin Ali Baytarlıq Məktəbində doktorluq dərəcəsini tamamladı. 1927-ci ildə Atatürkün çağırışı ilə Türkiyəyə qayıdan Aygün Türkiyəni böyük bir fəlakətin astanasından xilas etdi. Bəs o, buna necə nail oldu?
Mövzu ilə bağlı məlumat verən Üsküdar Universiteti Rektor müşaviri və Tibbi Farmakologiya kafedrasının müdiri Prof. Dr. Tayfun Uzbay, "Türkiyə 1960-cı illərdə Almaniyanı və ətrafını təqib edən və moda izləyən bir ölkə idi. Talidomidin Türkiyəyə daxil olub-olmaması ilə bağlı qanunvericiliyə iki amil təsir etdi. Birincisi, Şükrü Kaymakçalan Hocanın "Heyvan araşdırması yoxdur" deməsidir. bu dərmana nə qədər inanacağıq?' İkincisi, Süreyya Tahsin Aygün əlində olan dərmanla toyuq embrionunun embrion inkişafını pozduğunu göstərməsidir”.
Aysun / Demedia.az
