Kainatın ən qədim ulduzları...
MİT-də astronomiya dərsi alan bir qrup tələbə və onların professoru bizim qalaktikamız olan Süd Yolundan bir qədər kənarda, kainatın ən qədim üç ulduzunu kəşf etdilər.
Demedia.az xəbər verir ki, yerdən təxminən 30 min işıq ili uzaqlıqda yerləşən ulduzların qalaktikanın əsas qalaktik diski ətrafında fırlanan ulduz buludunda yerləşdiyi müəyyən edilib. 12-13 milyard il əvvəl meydana gəldiyi düşünülən ulduzların Böyük Partlayışdan dərhal sonra meydana gəldiyi təxmin edilir. Alimlərin fikrincə, Böyük Partlayış 13,8 milyard il əvvəl baş verib.
Sinfin professoru Anna Frebel mövzu ilə əlaqədar bunları söylədi: "Bu kiçik ulduzların təxminən 13 milyard yaşı var və o vaxtdan bəri heç dəyişməyiblər. Ulduzlar təxminən 3-5 milyard il mövcud olmağa davam edəcəklər."
Hər biri ulduz buludunun müxtəlif nöqtələrində yerləşən bu qədim ulduzları kəşf etmək üçün istifadə etdikləri üsul astronomlara oxşar ulduzları müəyyən etməyə kömək edə bilər.
Kainatdakı əksər maddənin partlayan ulduzlardan gəldiyini nəzərə alan elm adamları bu ilk ulduzların demək olar ki, tamamilə hidrogen və heliumdan ibarət olduğunu düşünürlər. Çünki Böyük Partlayışdan dərhal sonra əmələ gələn ilk elementlər sadə atom quruluşuna malik olan hidrogen və heliumdur. Zamanla ulduzlar ölüb kainatı atomca daha ağır elementlərlə doldurduqca, ulduzlar getdikcə daha fərqli elementlərdən ibarət oldu.
Alimlər belə "Əhali 3" ulduzlarını tapmağa çalışırlar. James Webb Kosmik Teleskopunun missiyalarından biri bu saf, nadir ulduzları aşkar etməkdir.
Bu üç ulduz Əhali 3 kateqoriyasına aid olmasa da, hələ də kifayət qədər köhnədir və ilk "Əhali 2" ulduzları arasındadır. Beləliklə, bu ulduzlarda digər ağır elementlər olduqca nadirdir. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Günəşdə bu üç ulduzdan 10 min dəfə çox dəmir elementi var.
2022-ci ilin payız semestrində Frebel bu qədim ulduzların təhlili üsullarını izah etdiyi yeni kursu tədris etməyə başladı. Kursda iştirak edən tələbələr bu üsullardan istifadə edərək əvvəllər ətraflı araşdırılmayan bu ulduzları araşdırmağa başladılar.
Bəziləri bakalavr tələbələri olan tələbələr Çilidəki Magellan-Clay teleskopundan ulduz məlumatlarını öyrənərək stronsium və barium baxımından zəif olan ulduzları axtarırdılar. Bu araşdırma onları 10 il əvvəl Magellanın müşahidə etdiyi bu üç ulduza gətirib çıxardı.
Tələbələr hər bir ulduzun bu bölgədəki üç qədim qalaktikanın qalığı olduğunu düşünürlər. Bu kiçik erkən qalaktika "qonşuları" nə vaxtsa Süd Yolu tərəfindən udulmuş ola bilər.
Əgər ulduzların mövcudluğuna dair başqa izlər olmasaydı, ulduzların əvvəlki qalaktikalardan gəldiyini necə bildilər?
Sinif hər bir ulduzun hərəkətinə daha yaxından baxdıqca, şagirdlər onların hamısının digər ulduzların əks istiqamətində hərəkət etdiyini gördülər.
"Ulduzların digərlərindən fərqli istiqamətə getməsinin yeganə yolu, onları yanlış istiqamətə atmağınızdır" dedi Frebel.
Bizə yaxın olan bu üç ulduz kimi digər ulduzların aşkarlanması və öyrənilməsi astronomlara erkən qalaktikaların təkamülünü daha yaxşı anlamağa kömək edə bilər.
Bu üç kimi digər qədim ulduzları tapmaq üçün elm adamları öz üsullarından istifadə edə bilərlər: Müəyyən kimyəvi elementlərin aşağı səviyyədə olduğu ulduzları axtarın, sonra onların yanlış istiqamətə yönəlib getmədiyini müəyyənləşdirin.
Tədqiqatın həmmüəllifi Hillari Andales deyir: “Kurslarımızın əksəriyyəti əsaslardan tədris edilsə də, bu kurs bizi dərhal astrofizika tədqiqatlarının sərhəddinə gətirdi”.
Frebel deyir ki, bu üç kimi digər ulduzları evə daha yaxın tapmaq və öyrənmək astronomlara çox vaxt alimlərin müşahidə edə bilməyəcəyi çox zəif və uzaq olan erkən qalaktikaların təkamülünü daha yaxşı başa düşməyə kömək edə bilər.
Aysun / Demedia.az
