5300 metrdə yaşayan insanların həyatı...
Dünyada 80 milyondan çox insan dəniz səviyyəsindən 2500 metr yüksəklikdə yaşayır. Bu insanlara daha çox Cənubi Amerika, Mərkəzi Asiya və Şərqi Afrikada rast gəlinir.
Demedia.az xəbər verir ki, dünyanın ən hündür yaşayış məntəqələri arasında Çinin Qinghai əyalətindəki Venquan (4 min 870 metr) və Hindistanın Karzok (4 min 572 metr) şəhərləri var. Halbuki “Şeytan Cənnəti” deyilən bir yer bunlardan da yüksəkdir.
Rəsmi adı La Rinconada olan bu şəhər 5 min ilə 5 min 300 metr yüksəklikdə yerləşir və 50 min əhalisi var. Bu xüsusiyyəti ilə "Şeytan Cənnəti" dünyanın ən yüksək yaşayış məntəqəsi ünvanına sahibdir. Bəs dəniz səviyyəsindən 5 min metr hündürlükdə bir yerdən gündəlik həyat necədir? Çətinliklər varmı?
La Rinconadada yaşamaq olduqca çətindir. Magistral su, kanalizasiya sistemi və ya zibilin utilizasiyası kimi müasir şəhərlərdə standartlaşdırılan xidmətlər bu şəhərdə mövcud deyil. 2000-ci illərdə elektrik enerjisinin verildiyi şəhərdə aşağı ərazilərdən şəhərə ərzaq gətirilir.
Şəhər əvvəlcə 60 ildən çox əvvəl müvəqqəti mədən qəsəbəsi idi. Qızıl mədəni işçilərinin müvəqqəti məskunlaşdığı bu yer dəniz səviyyəsi ilə müqayisədə oksigen təzyiqinin az qala yarısını təşkil etdiyi üçün insanlar üçün çox çətindir. Hazırda şəhər qızıl mədənlərində çalışan çoxlu mədənçilərə ev sahibliyi edir.
La Rinconada hələ də qızıl mədənlərində işləyən mədənçilərin tez-tez yaşadığı qəsəbədir.
Əgər La Rinconada kimi hündür bir yerdə doğulmamısınızsa və ya alpinizm kimi hobbiniz yoxdursa, belə bir yerə getdiyiniz zaman ilk hiss edəcəyiniz şey nəfəsinizin və ürək döyüntünüzün artması olacaq. Bunun səbəbi havada dəniz səviyyəsindən daha az oksigen molekulunun olmasıdır. Buna görə də, qan dövranı sisteminizin toxumalarınızı qidalandırmaq üçün daha çox oksigenə ehtiyacı olacaq və bunun üçün daha sürətli nəfəs almalısınız. Case Western Reserve Universitetinin antropologiya professoru Cynthia Beall mövzu ilə bağlı bunları deyir:
"4500 metr yüksəkliyə çatdığınız zaman nəfəsiniz dəniz səviyyəsində aldığınız nəfəsdən 40 faiz az oksigen ehtiva edir və bu, böyük stress yaradır".
İlk növbədə qanda oksigen daşıyan qırmızı qan hüceyrələrinin və hemoglobinin səviyyəsi azalır. Hündürlük artdıqca bədənin reaksiyaları da artır. Bəzi insanlar "kəskin dağ xəstəliyi" (AMS) adlı bir vəziyyətlə qarşılaşa bilər. Bu xəstəlik baş ağrısı, yorğunluq, ürəkbulanma və iştahsızlıq kimi simptomlara səbəb ola bilər. Beall bildirir ki, yüksək hündürlükdə keçirdiyi 1-2 həftədən sonra insanın nəbzi və tənəffüs sürəti bir qədər azalır, çünki orqanizm daha çox qırmızı qan hüceyrəsi və hemoglobin istehsal edərək buna öyrəşməyə çalışır.
La Rinconada kimi yerlərdə yaşayan insanlar, görünür, bir çox cəhətdən bu aşağı oksigen havasına uyğunlaşdılar. Beall deyir ki, belə bir mühitdə uzun müddət vaxt keçirən insanlarda, xüsusən də yeniyetməlikdən əvvəl ağciyər həcmində az və ya çox böyük artımlar olur.
And dağlarında yaşayan insanların (La Rinconada da bu bölgədə yerləşir) qanlarında yüksək miqdarda hemoglobin olduğu üçün qanı çox "qalın" olur. Bu, onların qanda daha çox oksigen daşımasına imkan versə də, həm də onların "xroniki dağ xəstəliyi" (CMS) almasını asanlaşdırır. Bu xəstəliyə xüsusilə bədənin lazım olduğundan daha çox qırmızı qan hüceyrəsi istehsal etməsi səbəb olur.
Alpinistlər yüksək hündürlüklərdə oksigen səviyyəsinin aşağı olması səbəbindən adətən oksigen dəstəyi ilə dırmaşırlar.
CMS adətən aylar və ya illərlə 3000 metr və ya daha yüksək hündürlükdə yaşayan insanlarda müşahidə olunur. Zəiflik, nəfəs darlığı, ağrı və ağrı kimi əlamətləri olan xəstəliyin La Rinconada əhalisinin dörddə birini təsir etdiyi düşünülür. Kaliforniya Universitetinin tibb professoru Tatum Simonsonun fikrincə, CMS üçün ən yaxşı müalicə alçaq hündürlüklərə getməkdir. Təbii ki, bütün ömrünü belə bir yerdə keçirən biri üçün bunun çox məntiqli bir həll olduğunu deyə bilmərik.
Müntəzəm olaraq qan vermək və qanda qırmızı qan hüceyrələrinin istehsalını azaldan asetazolamid kimi bir dərman qəbul etmək CMS-dən əziyyət çəkən xəstələrə bir qədər rahatlıq verə bilər. Bununla belə, bu cür müalicələrin uzunmüddətli effektivliyi və təhlükəsizliyi hələ aydın deyil.
Dünyanın o tayında yüksək hündürlükdə yaşayan tibetlilər And dağlarında yaşayanlar kimi yüksək hemoglobin sıxlığına malik deyillər. Buna görə də, onların CMS ilə müqavilə bağlamaq şansları aşağıdır. Beall deyir ki, hemoglobin səviyyəsinin artması kimi bir mutasiya əvəzinə, Tibetdə yaşayan insanlar And dağlarında yaşayanlara nisbətən daha yüksək qan axını sürətinə malikdirlər.
Tibetdə yaşayan insanlarda qanda hemoglobin səviyyəsini aşağı saxlayan EPAS1 adlı gendə mutasiya var.
Aysun / Demedia.az
