Çox nadir meteoroidlər Qırmızı Planet haqqında nə deyir?
Marsdan Yerə gələn meteoritlərin sayı kifayət qədər azdır: Bu günə qədər Qırmızı Planetdən planetimizə təxminən 400 "kosmik qayanın" çatdığı müəyyən edilmişdir.
Demedia.az xəbər verir ki, lakin Mars meteoritlərinin üç əsas növündən ikisi olan naxlitlər və xassignitlər sayca daha azdır. Meteoritlərlə bağlı araşdırmalara diqqət çəkmək məqsədi daşıyan The Meteoritical Society-nin məlumatına görə, bu iki növdən cəmi 35 nümunə var. Yenə də elm adamlarının bu meteoritlər haqqında bildikləri kifayət qədər məhduddur. Buna görə də geoloq və geokimyaçı Ceyms Day bu qayaların sirlərini açmaq istəyir.
O, bir qrup alimlə bu kolleksiyanın ilk hərtərəfli təhlilini apardıqdan sonra maraqlı nəticə ilə qarşılaşdılar: Mars süxurunun yeni növü. Və o, bunu əlində bu cür qaya olmadan və ya onu Yerə çatanlarla uyğunlaşdırmadan etdi.
Kəşf bəzi nümunələrdə tapılan sirli geokimyəvi imzaya əsaslanır. Science Advances jurnalında dərc edilən araşdırmaya görə, bu fərqli qaya növü, ehtimal ki, Marsın qabığının bir hissəsidir.
Mövzu ilə bağlı Mashable-a danışan Day, "Bu silinməz bir barmaq izidir. O, başqa bir şey ola bilməz. O, sözün əsl mənasında məlumatlarda sizə baxır. Yəqin ki, bu qayaları Marsda tapacağıq" dedi.
NASA bildirir ki, gündə təxminən 48,5 ton meteorit materialı Yerə çatır, lakin onun böyük hissəsi atmosferdə buxarlanır və ya dənizlərə düşür. Bu günə qədər 82 mindən çox meteorit aşkar edilib. Lakin onların yalnız 0,5 faizinin Mars mənşəli olduğu müəyyən edilib.
Bütün məlum Mars meteoritləri vulkan mənşəlidir. Maqmada kimyəvi dəyişikliklərə səbəb olan "sürtünmə kristallaşması" adlı vəziyyətə görə naxlitlər və xassititlərin bir-biri ilə əlaqəli olduğu düşünülür. Elm adamları bu iki növ meteoritlərin eyni vulkanik sistemdən gəldiyini və 11 milyon il əvvəl Marsa düşən böyük bir meteor tərəfindən kosmosa atıldığını düşünürlər. Ehtimal olunur ki, toqquşma Mars atmosferindən çoxlu parça çıxarıb, bəziləri isə Yerə çatıb.
Ətraflı araşdırmadan sonra komanda bəzi naxlit nümunələrində Mars atmosferinin qeydlərini tapdı. Atmosfer nümunələri 1970-ci illərdə NASA-nın Marsa göndərdiyi Vikinq roverləri tərəfindən edilən ölçmələrə uyğun gəldi. Elm adamları hesab edirlər ki, bu naxlitlər Marsın səthindən və ya onun bir az altından sızaraq əriyib və Marsın qabığının bir hissəsini birləşdirib.
1970-ci illərdə Qırmızı Planetə enən NASA-nın Vikinq maşınları Marsın atmosferini də ölçdü. Şəkil: NASA / Kennedy Kosmik Mərkəzinin təsviri
Day əlavə etdi: "Təsəvvür edin ki, siz Marslısınız və meteorit kolleksiyanızda Yer parçası var və o, Havay adalarından gəlir. Bunun Havaydan olduğunu bilmirsiniz, amma sizdə bu qaya var. Bu qaya əmələ gələndə o gəldi. ərimiş, yüksək dərəcədə dəyişdirilmiş süxurlardan." "Bu yüksək dərəcədə dəyişdirilmiş süxurlar Yer atmosferinin imzasını daşıyır."
Tədqiqat qrupu Mars atmosferində dəyişdirilmiş kükürd izotoplarından istifadə edərək, bu qayaların necə görünəcəyinə dair nəticə çıxara bildi. Komandanın hələ adını çəkmədiyi bu qayalar təbiətcə bazalt qayalarına bənzəyir. Bazaltlar bütün dünyada okean dibində çox olsa da, Havay və İslandiya kimi lavaların axdığı ərazilərdə boldur.
Bu qayalar naxlitlər qədər qədimdir: onlar təxminən 1,3 milyard il əvvəl əmələ gəliblər. Mövzu ilə bağlı Day deyir ki, yer qabığının süxurları naxlitlərlə qarışmaq üçün çox daha yaşlı olmalıdır.
Bəs niyə Marsın qabığının parçaları meteorit şəklində Yerə çata bilmir? Day hesab edir ki, bu qayalar Marsda meteor toqquşması zamanı öz formasınısaxlaya və bir yerdə qala bilməyib. Əgər hər hansı bir parça kosmosa çatmışdırsa, bu parçaların parçalanmadan Yer səthinə çatması mümkün görünmür.
Tədqiqat bu yeni qaya tipi ilə yanaşı, Qırmızı Planetin daxili quruluşu haqqında da məlumat verdi. Bildirilir ki, Marsın daxili quruluşu bəzi aspektlərdə Yerə bənzəsə də, digər cəhətlərdən tamamilə fərqlidir. Komanda Marsın qabığının yuxarı hissəsinin atmosferə görə dəyişdiyini, daha mürəkkəb quruluşa malik daha dərin bir qabığa sahib olduğunu və yer qabığının dibinə qədər nüfuz etmiş mantiyaya sahib olduğunu düşünür. Planetin təkamülünün ilkin mərhələlərində onun daxili hissəsi əriyərək müxtəlif növ vulkanlar əmələ gətirir və onun belə qaldığı təxmin edilir.
Naxlitlər və xassititlərin Havay və İslandiyadakı vulkanik qayalara bənzər şəkildə əmələ gəldiyi düşünülür. Burada vulkanlar mantiyaya təzyiq edir və daha çox vulkanik fəaliyyət yaradan tektonik qüvvələri aktivləşdirir və bununla da daha çox vulkanik fəaliyyətin qarşısını alır.
Aysun / Demedia.az
