Dinozavrları məhv edən toqquşmadan 100 min dəfə daha böyük...
Günəş sistemindən kənar başqa bir planet sistemində nəhəng asteroidlərin bir-biri ilə toqquşması müşahidə edilib. Bildirilir ki, toqquşmanın sonunda 65 milyon il əvvəl Yerə dəyən və dinozavrların yox olmasına səbəb olan toqquşmadan 100 min dəfə çox toz ətrafa səpələnib.
Demedia.az xəbər verir ki, dərin kosmosdakı bu şiddətli hadisə 63 işıq ili uzaqlıqdakı Beta Pictoris ulduzunun sistemində baş verdi. İki qaz nəhəng planetinin olduğu Beta Pictoris sistemində gələcəkdə qayalı planetlərin də əmələ gələ biləcəyi düşünülür. Güclü James Webb Kosmik Teleskopundan istifadə edən astronomlar 20 il əvvəl başqa bir müşahidədə rast gəlinən böyük mineral toz kütləsinin yoxa çıxdığını müşahidə ediblər. Bu, bir müddət əvvəl nəhəng asteroidlərin toqquşduğunu göstərir.
Asteroidin təsirini kəşf edən tədqiqata rəhbərlik edən Cons Hopkins Universitetinin astronomu Kristin Çen açıqlamasında belə deyib: “Webb-in yeni məlumatları ilə əlimizdə olan ən yaxşı izahat odur ki, bu, əslində bu ulduz sistemi haqqında anlayışımızda böyük dəyişikliyi göstərir. böyük asteroid ölçülü obyektlər arasında nadirdir." "Biz fəlakətli fəlakətin nəticələrinin şahidi oluruq."
Günəş sistemimiz Beta Pictoris-dən daha qədimdir. Bu səbəbdən asteroidlərin və ya daha böyük planet cisimlərinin tez-tez toqquşması və ara-sıra bir araya gəlməsi kimi gənc sistemlərdə baş verən bu şiddətli hadisələr tez-tez baş vermir. Lakin burada da toqquşmalar baş vermir.
4,5 milyard illik Günəş sistemi ilə müqayisədə Beta Pictorisin 20 milyon illik yaşı olduqca kiçikdir. Ancaq bizdən çox uzaqda yerləşən belə bir sistemin meydana gəlməsi kosmik evimizlə bağlı bəzi suallarımıza da cavab verə bilər. Məsələn, planet sistemlərinin həm qaz nəhəngi planetləri, həm də daha kiçik qayalı dünyaları (məsələn, Yer və ya super Yer) əmələ gətirməsi normaldırmı?
Araşdırma üzərində işləyən astrofizik Kadin Worthen də açıqlamasında bu suala diqqət çəkir: "Sadə dillə desək, (Günəş Sistemimiz) nə qədər qəribə və ya adi olduğunu anlamağa çalışırıq".
"Biz sadəcə olaraq (Günəş Sistemimizin) nə qədər qəribə və ya adi olduğunu anlamağa çalışırıq."
Aşağıdakı qrafikdə Webb teleskopunun xəbərçisi olan Spitzer Kosmik Teleskopu 2004 və 2005-ci illərdə qayalıq toz qalıqlarını yaradan iki nəhəng zərbə nəticəsində yaranan nəhəng buludları müşahidə etdiyini görə bilərsiniz. Lakin Uebbin müşahidələrində bu buludlara rast gəlinməyib. Şəkər tozundan daha incə olan kiçik toz mineralları da 2023-cü ildə yoxa çıxacaq.
Spitzer Kosmik Teleskopu 20 il əvvəl Beta Pictorisdə toz buludlarını aşkar etdi. Bu buludların o vaxtdan yoxa çıxdığı güman edilir. Şəkil: Roberto Molar Candanosa / Johns Hopkins Universiteti. Beta Pictoris Konsepsiya Araşdırması: Lynette Cook / NASA
Həm Spitzer, həm də Webb teleskopları obyektlərin gözə görünməyən infraqırmızı işığı necə yaydığını müşahidə etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Kosmosdakı cisimlər tez-tez bu tip radiasiya yayırlar. Spitzer iyirmi il əvvəl Beta Pictoris sistemindəki bu ani dəyişiklikləri asanlıqla aşkar etdi. Uebb isə işıq ili uzaqlıqdakı bu kosmik mühitləri aydın şəkildə müşahidə edə bilir.
Uzaq Beta Pictoris sistemində toqquşan cisimləri təsvir edən rəssamın işi. Şəkil: Con Hopkins Universiteti
Webb teleskopunun güclü imkanları
NASA, Avropa Kosmik Agentliyi (ESA) və Kanada Kosmik Agentliyinin birgə elmi əməkdaşlığı olaraq hazırlanmış Webb teleskopu kainatın dərinliklərini müşahidə etmək və onun ilkin mərhələlərinə işıq salmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bundan başqa, teleskop Günəş Sistemimizdəki planetləri və peykləri, eləcə də qalaktikamızdakı maraqlı planetləri müşahidə edir.
Uzun illər ərzində Webb-ə bu unikal qabiliyyətləri əldə etməyə imkan verən xüsusiyyətlər bunlardır:
- Nəhəng güzgü: Uebbin işıq tutan güzgüsünün diametri demək olar ki, 6,5 metrdir. Bu o deməkdir ki, o, məşhur Hubble Kosmik Teleskopunun güzgüsündən az qala iki yarım dəfə böyükdür. Yuxarıda izah etdiyimiz kimi, teleskop Böyük Partlayışdan cəmi bir neçə yüz milyon il sonra, yəni 13 milyard ildən çox əvvəl yaranmış ulduzları və qalaktikaları müşahidə edə bilir.
- İnfraqırmızı görmə: Görünən işıqda müşahidə edən Hubble-dan fərqli olaraq, Webb əslində infraqırmızı teleskopdur. Yəni infraqırmızı spektrdə işığı müşahidə edir. Bu şəkildə kainatın çox daha uzaq hissələrini görməyə imkan verir. Görünən işıqdan fərqli olaraq, infraqırmızı işıq daha uzun dalğa uzunluğuna malikdir, yəni o, kosmik buludların arasından sürüşərək yoluna davam edə bilər. Bu şəkildə sıx hissəciklərə dəyməz və gücü azalmaz. Axı Webbin infraqırmızı görmə qabiliyyəti Hubble-dan daha çox görə bilir.
- Uzaq ekzoplanetləri müşahidə edə bilir: Webb teleskopunda bu uzaq dünyalar haqqında anlayışımızda inqilab edəcək spektroqraflar adlı xüsusi avadanlıq var. Bu cihazlar uzaq ekzoplanetlərin atmosferlərində hansı molekulların (su, karbon dioksid və metan kimi) mövcud olduğunu müəyyən edə bilir. Webb Süd Yolu Qalaktikasında ekzoplanetləri müşahidə edəcək. Kim bilir nə tapacaq?
Aysun / Demedia.az
