Duz müharibələri: Bir ovuc üçün müharibəyə gedənlər...
Şair Alqayıt bir şeirində deyirdi: “Davalar-dərmanlar düşübdü gücdən, Ovucla içirsən, tərləmək olmur...”. Dava-dərmanın, müxtəlif müalicə üsullarının işə yaramadığını düşündüyümüz anlar hər birimizin həyatında olub. Elə indinin özündə, koronavirusun insanlığın varoluşunu təhdid etdiyi bir zamanda, çoxları qədim tibbi ənənələrlə maraqlanmağa başlayıb.
Duz da qədimdən üzübəri insanların önəmli qida vasitəsi kimi həmişə öz dəyərini qoruyub saxlayıb. Düzdür, konkret olaraq, duzun, yaxud duzlu suyun koronavirusla mübarizədə önəmli olmasıyla bağlı heç bir elmi araşdırma və əldə olunan müəyyən elmi sübutlar hələlik yoxdur. Amma, bu, insan orqanizminin duza olan ehtiyacına və duzun da sağlamlığımız üçün əsas vasitələrdən biri olması həqiqətinə kölgə salmır.
Ehtimala görə, duz, təxminən, 5000 il əvvəl Çində kəşf edilib. Ardınca da insanlıq tarixində özünə aid səhifələrin yazılmasına səbəb olub. Əvvəllər hər xalqın öz duz qaynağı vardı. Əhalinin sayı artdıqca duza olan ehtiyac da çoxalıb və beləcə, dünyamız “duz müharibələri” də görüb. Savaşlardan yorulanda isə insanlar duz ticarətinə başlayıb. “Duz-İnsanlığın duzlu tarixi” adlı kitabın müəllifi Kurlansky çox maraqlı faktları qələmə alıb. Onun yazdığına görə, qədimdə çinlilər, romalılar, franklar, germanlar və venesiyalılar əhalidən “duz vergisi” alıblar. Həmin dövrlərdə ailə başçısı ailə fərdlərinin sayına görə yalnız müəyyən ölçüdə duz ala bilib. Əgər hardasa bu qayda pozulurdusa, duzu alana da, satana da cəza verilib.
Orta əsrlərdə “Bəyaz altın” adlandırılan duzla bağlı ən maraqlı fakt isə bu gün hamımızın sevdiyimiz “maaş” kəlməsinin yaranmasıdır. “Maaş” sözü latınca duz anlamına gəlir. O vaxt Roma legionlarının maaşı duzla ödənilib, beləcə, ən sevimli kəlmələrimizdən biri meydana gəlib.
Təsəvvür edin, ay sonudur, müdiriniz sizi yanına çağırıb, qarşısınıza 2 kq duz qoyur və deyir: “Xeyirli olsun, xeyirliklə yeyəsən...” Gülməli gəlir, hə? Amma, o vaxt insanlar bir ovuc duz üçün gözünü yumub müharibəyə gedir, ikinci ovuc üçün başını aşağı salıb nə cəza veriləcəyini gözləyirdi. İtirilən bütün dəyərlərdə olduğu kimi, onlar duzun insanlıq üçün əhəmiyyətini bizdən yaxşı bilirdilər...
Qədim insanlar duzdan təkcə qida vasitəsi kimi yox, başqa qidaları saxlamaq üçün də istifadə ediblər. Əti, balığı və başqa bu kimi tez xarab olan məhsulları duzun içində qurudaraq uzun müddət, bəzən illərlə saxlamaq mümkün olub.
Müxtəlif xəstəliklərlə mübarizədə də duz orqanizmin dostudur. Bu gün Hippokrat və İbn Sinanın bizə miras qalan yazılarında dərman vasitəsi kimi duzun adını oxuyanda təəccüblənirik. Kurlansky öz kitabında yazır: “Kapadokiyadan çıxarılan duz Romalılar üçün çox qiymətli idi. Onlar bu duzu xüsusi qablarda saxlayır, dəri xəstəlikləri zamanı qənaətlə işlədirdilər...” Müxtəlif bitki yağları ilə qarışdırılan duz romalılar üçün qulaq ağrısının, həzm problemlərinin, göbələyin və müxtəlif mənşəli iltihabi xəstəliklərin dərmanı sayılıb.
İnsanlıq tarixində bütün mədəniyyətlərin formalaşmasında duzun böyük rolu olub. Qədim misirlilər qanaxma və infeksiya zamanı duzdan istifadə ediblər. Loğmanlar göz damlası kimi duzlu suyu məsləhət görüb.
Yunan və Ərəb tibbi biliklərini bir araya gətirən, Avropanın ilk universiteti sayılan Salerno Tibb Məktəbinin tarixinə aid yazılarda da duzdan çox bəhs edilir. Bu məktəbin ilk müəllimləri duzun təbii antioksidan olduğundan və qaya duzunun yüksək temperaturu saldığından əmin olublar.
İnsanlar üçün duzun önəmi çörəklə eyni sayıldığından “duz-çörək” deyimi meydana gəlib. Orta əsrlərdə ingilislər yeni tikilən evə bir ovuc duzla giriblər, ardınca isə həmin duzdan una qataraq çörək bişiriblər. Beləcə, həmin evi bərəkətləyiblər.
Duzun “od qiymətinə satıldığı” vaxtlardan bizə qalan ikinci deyim isə indinin özündə “mənasız” anlamına gələn “duzsuz” sözüdür. İlk yarandığı dönəmlərdə Avropada “duzsuz” “axmaq” sözünün sinonimi olub.
Bütün bu sadaladıqlarım bəs edir ki, duzun həyatımız üçün əhəmiyyətini anlayaq. Hesablamalara görə, 1 qram duzun 40%-i sodium, 60%-i xlordur. Az miqdarda tərkibində dəmir, maqnezium, kalsium, sink və mis olan duz tarixdəki ən qədim dadlandırıcı da sayılır.
Bəşəriyyət bu günlərdə duzun müalicəvi xüsusiyyətlərini yenidən kəşf edir. Türkiyəli həkim Fevzi Özgönül duzun mövsümi xəstəliklərə qarşı ən yaxşı vasitə olduğunu deyib. Onun sözlərinə görə, yaz mövsümü ilə əlaqədar olaraq, nəfəs yolları allergiyaları baş qaldırır. Bu zaman ən yaxın köməkçi duzlu suyla ağız boşluğunu və udlağı qarqara etməkdir.
Astma-bronxit xəstələri üçün duz rahat nəfəs almaqda ən asan və ən ziyansız üsuldur. Sanatoriya və müalicə mərkəzlərində bu cür xəstələr üçün xüsusi “duz otaqları”nın yaradılması əsassız deyil. Çünki, duz tənəffüs yolları problemlərini aradan qaldırır.
Sümük əriməsinin qarşısını almaqda, qanda şəkərin miqdarını nizamlamaqda orqanizmə kömək edən duzun bir özəl xüsusiyyəti də antistress olmasıdır. Mütəxəssislərin sözlərinə görə, yuxusuzluqdan əziyyət çəkən və gərgin depressiyada olan adamlar yatmazdan qabaq müəyyən miqdarda duzlu su qəbul etsələr, yaxşı olar. Duz gecə boyu serotonin hormonunun ifrazını nizamlayır, rahat yuxu yatan insan səhəri də gülərüz açır, günə də gümrah başlayır.
Orqanizmdə duz əskikliyi bəlğəm yaranmasına səbəb olur. Mütəmadi olaraq boğazda yaranan bəlğəm ağız boşluğunda və tənəffüs yollarında müxtəlif virus və mikroblar üçün münbit şərait yaradır. Duzlu su ilə qarqara zamanı nəfəs yollarımız bu mikrob və viruslardan təmizlənir.
Hər bir orqanizmin duza ehtiyacı var. Əgər duz lazımi miqdarda qəbul edilməzsə, bayaq sadaladığım, və daha artıq fəsadlar meydana çıxa bilər. Odur ki, çalışın, süfrənizin bərəkəti sayılan duzları seçəndə ehtiyatlı davranın, keyfiyyətli və təmiz duz alın. “Azərduz” markasını seçənlər əmin ola bilərlər ki, keyfiyyətli və yodlaşdırılmış duz alırlar
Ölkəmizdə “Yod çatışmazlığı xəstəliklərinin kütləvi profilaktikası məqsədi ilə duzun yodlaşdırılması” barədə qanun 2001-ci ildə ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən imzalanıb. 2008-ci ildə UNİCEF və Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən araşdırmalar aparılıb. Nəticədə hazırlanan hesabatda yodlaşdırılmış duzun istehsalını həyata keçirəcək müəssisəyə ehtiyac olduğu xüsusi vurğulanıb. Bu məsuliyyətli iş “Azərsun Holdinq”ə etibar edilib. 2010-cu ildə Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə Masazır Duz zavodunun açılışı olub. “Azərduz” məhz bu etibarlı müəssisənin istehsal etdiyi duz markalarından biridir.
Ekoloji cəhətdən təmiz və insan sağlamlığı üçün əhəmiyyətli olan “Azərduz” yodlaşdırılmış duzlarını seçmək, sağlamlığınızın qeydinə qalmağınızın daha bir əl çatan üsuludur.
Bahadur Seyidov / Demedia.az
