Tarixin ən böyük zəlzələsi... - Bunu ÇOXLARI BİLMİR
Zəlzələ dünyanın reallığıdır. Amma bu problemdən əziyyət çəkən yeganə coğrafiya Türkiyə deyil. Dünyanın yüzlərlə yerində inanılmaz zəlzələlər baş verə bilər. Bu zəlzələlərin ən böyüyü sirr olaraq qalırdı, son araşdırmalara qədər...
Tarixin ən böyük zəlzələsi harada baş verib?
Zəlzələlərə gəlincə, bunun nə qədər dağıdıcı olacağını təsəvvür etməyə bilmirik. Arxeoloqlar təsəvvür etdiyimizdən daha dağıdıcı olan zəlzələnin sübutunu tapdılar. Başqa sözlə, araşdırmalara görə, 8 min km uzunluğunda sunamiyə səbəb olan və insanların təxminən min il boyunca yaxınlıqdakı sahil zolağından uzaq qalmasına səbəb olan 9,5 meqa zəlzələni ortaya çıxardı.
Bəs bu zəlzələ harada baş verdi? Arxeoloqların dediyinə görə, o, Çilinin şimalında təxminən 3800 il əvvəl tektonik plitənin qırılması zamanı yaranıb. Zəlzələdən sonra baş verən sunami 20 metr hündürlüyündə dalğalar yaradıb. Bu dalğaların Yeni Zelandiyaya çatdığı güman edilir və burada onlar avtomobil ölçüsündə daşları yüzlərlə kilometr içərilərə atdılar.
İndiyə qədər aşkar edilmiş ən böyük zəlzələ Çilinin cənubunda da 9,4-9,6 bal gücündə Valdivia zəlzələsi olub. 1960-cı ildə baş verən və 6 min insanın ölümünə səbəb olan bu zəlzələdə qırılma 800 kilometrə qədər uzandı. Lakin aprelin 6-da elmi resenziyalı elmi jurnal Science Advances-də dərc edilən araşdırma, yeni kəşf edilmiş qədim meqa zəlzələnin daha da böyük olduğunu ortaya qoydu. Tapıntılara görə, bu zəlzələdə qırılma min kilometrə yaxın olub. Valdivia zəlzələsi kimi, bu qədim zəlzələ də dünyanın ən güclü zəlzələ növü, "mega thrust" tremoru idi. Bu zəlzələlər Yerin tektonik plitələrindən biri digərinin altında qaldıqda baş verir. Sözügedən nəhəng zəlzələnin sübutu, Çilinin Atakama səhrasının daxili sahillərində adətən doğma olan qayaların, dəniz qabıqlarının və fosillərin tapılmasıdır.
Çilinin şimal sahillərindən 600 kilometr yüksəklikdə 7 fərqli qazıntı sahəsində 17 çöküntünü araşdıran tədqiqatçılar, quruya üfürülən materialların təxminən 3800 il əvvəl bu nöqtəyə daşındığını müəyyən ediblər. Qazıntı sahəsindəki qədim insanlara aid daş konstruksiyalar da başqa növ dəlillər verirdi. Daş divarlar sunami nəticəsində dağılıb. Bəziləri geriyə uzanıb dənizə tərəf dönmüşdülər. Bu, sunaminin geri çəkilmə prosesindən xəbər verirdi. Bu arxeoloji tədqiqat, icmalar sunamilərin əli çata bilməyən daxili ərazilərə köçdükləri üçün böyük sosial sarsıntılar göstərdi.
Aysun / Demedia.az
