Mərmərə adası: Dənizin ortasında həyat - Araşdırma
Ada deyəndə ağlımıza dərhal dəniz-qum-günəş üçlüyü gəlir.
Bununla belə, adalar təkcə yay aylarında istirahət edənlərin xoş və dinc vaxtlarına ev sahibliyi etmir. Sərt qış şəraitində adada həyat daha da fərqli olur. Bu dəfə Mərmərə adasının tarixinə, mədəniyyətinə, yay-qış yaşayış şəraitinə, təbii gözəlliklərinə, bənzərsiz çimərliklərinə nəzər salacağıq...
Mərmərə dənizinin ortasında yerləşən Mərmərə adası bölgədəki onlarla arxipelaqın ən böyüyü olaraq diqqət çəkir. Balıkəsirlə bağlı olan Mərmərə rayonunun mərkəzi adası olan Mərmərədən başqa, Avşa və Ekinlik adaları da eyni rayona bağlıdır. Adaya İstanbuldan dəniz avtobusu ilə üç saatlıq, Tekirdağdan iki saatlıq bərə ilə və avtomobillə Erdekdən bir saat yarımla getmək mümkündür. Adada həyat qədim dövrlərə gedib çıxır.
Ayasofyanın tikintisində yeraltı sərvətlərlə zəngin olan adanın şimal tərəfindəki mərmər karxanalarından çıxarılan mərmərlərdən istifadə edilmişdir. Osmanlı dövründə Balkanların bir çox kölgəsində görünən türkləşmə hərəkatı, Cümhuriyyət dövründə əhali mübadiləsinə qədər Mərmərə adası və ətrafında müşahidə edilməmişdir. Bu səbəbdən əhalinin 99 faizi qeyri-müsəlman idi. Onların 1%-i məcburi xidmətdə olan dövlət məmurları olub. Əhali mübadiləsindən sonra (Türkiyədə yunanların Yunanıstana, Yunanıstandakı türklərin Türkiyəyə keçidi) Türkiyənin ilk mərmər fabrikinin yaradılması ilə türk əhalisi artmağa başladı. Əhalinin əsas dolanışıq mənbəyi turizm, zeytunçuluq, balıqçılıq və heyvandarlıqdır.
Sentyabrın 1-də balıq ovu mövsümünün başlaması ilə balıqçılar bu tarixdə dənizə çıxıblar. İlk hədəf, təbii ki, “dənizlərin şahzadəsi” kimi tanınan mavi balıqdır. Balıqçıların bir qismi Çanaqqalaya, bir qismi Bandırma körfəzinə, bir qismi isə Tekirdağa doğru gedir. Onlar da bir-biri ilə təmasda olurlar. Kim hardan balıq götürürsə, hamı o tərəfə hücum edir. Peşə fiziki güc tələb edir. Dənizə atıldıqdan sonra 300-500 metrlik torlar qayığa geri çəkilir. Nə qədər ki, dənizlərdə tufan yoxdur, havanın temperaturu əhəmiyyət kəsb etmir. Limanı tərk etdikdən sonra geri qayıtmaq bəzən günlər çəkə bilər. Noyabrda şumlanan, sonra budanan zeytun ağaclarının biçin vaxtı gəldi. Küləklərin artması səbəbindən dənizə çox gedə bilməyən balıqçılar bağlara tərəf üz tuturlar. Ağacların altına böyük eksponatlar düzülür, budaqlar silkələnir, eksponatlar yığılır və üzərindəki zeytunlar zənbillərə qoyulur. Dağlıq ərazilərdə hər bağçaya yol yoxdur. Bəzən ən yaxın yol kənarına çatmaq üçün 40-50 kilo zeytun qabını çiyninə salmaq lazım gəlir. Maşınlara yüklənən tavalar qab-qacaq və yağ kimi ölçülərinə görə çeşidlənmək üçün anbarlara aparılır. Yağış zeytunları yerə tökür. Belə ki, yağış dayananda sərgi açmaq əvəzinə otlardan bir-bir zeytun yığmaq lazımdır. Yağ üçün ayrılan zeytunlar yağ dəyirmanına göndərilir. Süfrə zeytunlarının bəziləri cızıqlanmış, bəziləri qırılmış, bəziləri zeytundan hazırlanmış, bəziləri duzlu sudadır. Zeytun yığıldığı üçün yeyilmir və ən azı 1-2 ay fermentasiya tələb olunur. Nəhayət, yaşıl zeytun və qara zeytun eyni ağacdadır. Ağacdan yığılmayan yaşıl zeytunlar bir müddət sonra qaralır.
Təxminən 1-1,5 ay davam edən zeytun macərası Yeni il gecəsi yaxınlaşdıqda sona çatır. Artıq çatlayan dodaqlar, quru soyuq da gəlib. Güclü küləklərdə dalğalar limanları qırır, liman olmayan yerlərdə isə yayda canlı olan çimərliklərdəki qaçış yolları dənizlə yuyulur. 7 min əhalisi olan adaya təbii qazın gəlmə şansı azdır. Əksər insanlar mərkəzi sistem qazanını quraşdıra bilsələr belə, evlərini odun sobası ilə qızdırırlar. Ən azı üç aya heç bir iş yoxdur. Sürətli yay mövsümündən sonra balıq ovu və zeytun yetişdirilməsi orqanizmi çox yorur. Ada sakinləri üçün qış fəsli həm də istirahət vaxtıdır. Bu dövrdə adanın durğunluq dövrü başlayır. Fırtınalı havalarda kruizlər daha tez-tez ləğv edilir. 1-2 gün işi olanlar 3-4 gündən az müddətə adaya dönə bilməz. Yazın gəlişi səbirsizliklə gözlənilən yay mövsümünün müjdəçisidir. Od yandırılır, üstündən tullanır. Hıdırellez qeyd olunur. Çimərliklər, kafelər, restoranlar, suvenir mağazaları bəzəməyə başlayır. Üç ay davam edəcək festivala sayılı günlər qalıb. Normalda 7 min olan adanın əhalisi o zaman 50 minə qədər yüksəlir. Adada məskunlaşmanın aparılacağı rayon mərkəzindən başqa daha 6 qəsəbə var. Dəniz avtobusları və avtomobil bərələri Mərmərə rayon mərkəzinə yaxınlaşır. Mərmər karxanalarının yaxınlığında yerləşən Saraylar estakadasında yalnız avtomobil bərələri dayanır. Başqa kəndlərə, körfəzlərə getmək üçün maşınla nəqliyyat təmin etmək lazımdır.
Aysun / Demedia.az
