Kosmonavtların geyimlərinin üstünlüyü? Bu geyim olmasa...
Bəşəriyyət uzun illər kosmosa uçmaq arzusunda idi və 20-ci əsrin ortalarında bu ambisiya gerçəkləşdi. Amma kosmosa getmək üçün geyinməli olduğu paltarı vardı. Kosmik kostyum adlanan bu kostyum bizi uzun illər kosmosa apardı.
Kosmik kostyum reaktiv təyyarə pilotlarına və xüsusilə astronavtlara (kosmonavtlara) bədənlərini xarici təsirlərdən qoruyaraq işləmək və yaşamaq imkanı verən kostyumdur. Bu paltar qanın təbii vəziyyətdə saxlanmasına xidmət edir.
Kosmik gəmi getdikcə artan sürətlə kosmosa doğru hərəkət edərkən astronavtları böyük təhlükələr gözləyir. Bu təhlükələrdən biri də sürətin, sürətlənmənin artması və nəticədə astronavtların çəkisinin artmasıdır. Bu arada astronavtın damarlarındakı qanın çəkisi ərimiş dəmirin ağırlığına bərabər olur. Bədənin bəzi yerlərindən qan götürülür və başqa yerə yığılır. Beynin anemiyası da ölümlə nəticələnir. Astronavtın bədənini korset kimi sıxan bu xüsusi paltar bədəndəki qanın saxlanmasına xidmət edir.
Kosmonavtın kosmosda geyindiyi xüsusi kostyum onu kosmosa aparan raket və kapsul qədər vacibdir. Bu xüsusi kostyum olmadan astronavtlar kosmosda, Ayda və ya heç bir planetdə gəzə bilməzlər. Onlar bir avtomobildən digərinə keçə bilmirlər. Kosmosda atmosfer olmadığı üçün astronavtlar nəfəs ala bilmirlər. Onlar nəfəs almağa imkan verən bir oksigen borusu daşıyırlar. Atmosfer təzyiqi olmadığı üçün bədənin partlaması və donması yoxdur. Ancaq aşağı təzyiq səbəbiylə qan və digər bədən mayeləri, hətta bədən təzyiqi onu balanslaşdırmağa çalışsa da, əhəmiyyətli dərəcədə buxarlanmağa başlayır. Bundan əlavə, buz kimi soyuq və ya soba kimi isti olan dəyişkən mühitdə xüsusi qoruyucu olan kosmik kostyum geyinmək həyati əhəmiyyət daşıyır. Hava borusu olduğundan onların nəfəs almasını təmin edir və süni təzyiqlə bədənlərini tarazlıqda saxlayır. Kosmik kostyumlar əvvəlcə bir az sərt və daşınması çətin idi. Lakin zaman keçdikcə daha elastik və daşınması asan paltarlar hazırlandı. Kosmik salonda astronavta xüsusi kosmik kostyum lazım deyil. Çünki möhkəm bağlanan kabinənin içi atmosferdəki ya təmiz oksigen, ya da təbii hava ilə doludur. Burada onlara aviator kostyumu geyinmək kifayətdir. Kabin çəkisiz bir yer olduğundan, oturacaqlara kəmərlərlə bağlanırlar. Bu kombinezonlar həm də elektron cihazlarla təchiz olunub. Kosmonavtın ürək döyüntüsü və bədən istiliyi bu cihazlar vasitəsilə istənilən vaxt təsbit edilir və yerdəki idarəetmə mərkəzindəki həkimlər kosmonavtın kosmosdakı sağlamlıq vəziyyətini yoxlaya bilir. Uçuş zamanı astronavtlar kapsul kostyumu ilə birlikdə xüsusi kosmik kostyumlar geyinirlər. Qəza baş verərsə, bu paltarlar onları daha yaxşı qoruyacaq. Lakin uçuş uğurlu olarsa, təxminən bir saatdan sonra skafandrlarını çıxara bilərlər.
Kosmosda və ya Ayda gəzəcək astronavtın kostyumu ilk növbədə nəhəng istiyə davamlı olmalıdır. Bunun üçün astronavt iki kostyum geyinir. Birinci kostyumun içərisində (onu kosmik alt paltarı da adlandıra bilərik) soyuq su axını təmin edən nazik borular var.
Bədəni saran bu borulardakı sərin su astronavtları istidən qoruyur. Borudakı suyun temperaturu kürək çantasındakı bir cihaz tərəfindən sabit saxlanılır. Kosmik alt paltarının üzərinə geyilən xüsusi paltar qatlıdır. Onun daxili hissəsi futbol topu kimi hava ilə doldurulur, bu da təzyiqi normal saxlayır. Bundan yuxarıda düz 15 mərtəbə daha var. Plastik və alüminium təbəqələrdən hazırlanmış bu təbəqələr astronavtları təhlükəli şüalanmalardan və kiçik meteoritlərdən qoruyur. Ən kənar hissədə polad dairə var. Paltarın ikinci vacib hissəsi olan başlıq, başın sərbəst hərəkət edə biləcəyi böyük bir qəfəsə bənzəyir.
Kapotun ön hissəsi sınmayan şüşədən, onun üstündə isə başqa bir dəbilqədir. Kosmik kostyumun üçüncü hissəsi ayaqqabılardır. Möhkəm, qalın və istiliyə davamlı, paltar kimi qatları olan bu ayaqqabı daha çox sandaletə bənzəyir.
Astronavtın bel çantasında oksigen və soyuducu suyun dövriyyəsini həyata keçirən cihazdan başqa daha bir radio qurğusu var.
Bu cihaz astronavtın Yerlə və kosmik kabinlə daimi əlaqəsini təmin edir. Bu cihaz onun nitqini deyil, həm də sağlamlıq vəziyyətini avtomatik olaraq yerdəki idarəetmə mərkəzinə bildirir.
Aysun / Demedia.az
