Ukrayna müharibəsi fonunda parçalanan erməni icmaları
Ukrayna müharibəsi Rusiya və ABŞ-dakı erməni icmaları arasında ziddiyyət yaradıb. ABŞ artıq Ermənistanı Cənubi Qafqazda aparıcı tərəfdaş hesab etmir. Vaşinqtonla İrəvan arasında diplomatik münasibətlər nəzərəçarpacaq dərəcədə soyumaqdadır.
Ukraynadakı müharibə dünya erməni icmaları arasında ziddiyyətləri daha da gücləndirib. Tarix boyu kiminsə əlində alət olan ermənilər indiki kimi mürəkkəb duruma düşməyib. Kimin tərəfində durmaq – Rusiyanın, yaxud Ukraynanın? Düzdür, Moskvadakı erməni diasporunun nüfuzlu nümayəndələrinin əksəriyyəti hərbi əməliyyatın ilk günlərindən Rusiyaya dəstək verib. ABŞ-dakı aparıcı erməni diaspor strukturları isə daha ayıq tərpəniblər. Geosiyasi qarşıdurmanın kölgəsində qalmağa üstünlük verərək gurultulu bəyanatlardan çəkiniblər. Yaşadıqları dövlətlərin müharibə ilə bağlı sərt qərarlarını dəstəkləyib, açıq şəkildə bəyanatlar verməyiblər. Düzdür, erməni icmaları arasında açıq münaqişə olmasa da, ziddiyyətlərin pik həddə çatdığı vurğulanır.
Mövzu ilə bağlı Kaspi qəzetinin məqaləsini təqdim edirik.
ABŞ və Rusiya ermənilərini fərqləndirən amillər
ABŞ-da müasir diaspor strukturları tam hüquqlu ictimai təşkilat kimi fəaliyyət göstərir, Rusiyada isə onlar, əsasən, nüfuzlu erməni iş adamlarının özəl layihələri ilə təmsil olunur. Amerika Erməni Milli Komitəsi (ANCA), Amerika Erməni Assambleyası (AAA) və iyirmidən çox müxtəlif təşkilat Amerika erməniləri arasında işlərə nəzarət edir. Rusiyadakı diaspor yalnız Rusiya Erməniləri İttifaqı (REİ) ictimai təşkilatı ilə tanınır və bu, faktiki olaraq onun yaradıcısı, iş adamı Ara Abramyanın şəxsi layihəsidir. Xaricdə belə strukturlarda ciddi seçki, kollegial qərar qəbulu var, Rusiyadakı ermənilər isə "materializm” prinsiplərini və öz səlahiyyətlərini rəhbər tuturlar.
Bu da erməni əsilli rus iş adamlarına Rusiyanın Ukraynadakı hərəkətlərinə sadiqlik nümayiş etdirməyi diktə etdi - onlar Rusiyanın nüfuzlu siyasi elitasının rəğbətini qazanmağa ümid edirlər. Lakin məsələ ondadır ki, Moskva ermənilərinin nadir bəyanatları dünya geosiyasəti məkanında yönünü itirmiş Rusiya ermənilərinin ideoloji boşluğunu doldura bilməz.
Nüfuzunu itirən erməni icmaları
Moskvadakı bəzi nüfuzlu ermənilər Rusiya, Amerika, Fransa rəhbərliyini Ermənistanı sevmədiklərinə görə tənqid edə bilsələr də, ABŞ diasporunun siyasəti Vaşinqtonun siyasəti üzərində qurulub. ABŞ-da nüfuzlu erməni isteblişmentinin “beşinci kolon” rolunu seçməyə üstünlük verə biləcəyini, Ağ Evin Kiyevi dəstəkləmək qərarını pisləməsini təsəvvür etmək mümkün deyil. Ermənilərin ABŞ və Rusiyada maraqlarının qütbləşməsi, digər məsələlərlə yanaşı, prioritet inkişaf sahələri ilə müəyyən edilir. Xarici erməni təşkilatlarının Avropa və Yaxın Şərqdə çoxsaylı şöbələri var. Amerikanın özündə ANCA-nın iki mərkəzi ofisi və ölkə daxilində 45-dən çox filialı var. Komitənin və üzvlərin strategiyası artıq mövcud olan geosiyasi inteqrasiya layihələri çərçivəsində beynəlxalq əməkdaşlığı nəzərdə tutur. Erməni icmasının yaşadığı ölkələrdə ABŞ-dakı erməni diasporunun strukturlarında öz iqtisadi, mədəni və ya siyasi yerlərini tutmağa imkan verəcək əlaqələr qurulur.
Vaşinqtonla İrəvan arasında soyuyan münasibətlər
Yeri gəlmişkən, bütün bunların fonunda Vaşinqtonla İrəvan arasında diplomatik münasibətlər nəzərəçarpacaq dərəcədə soyumaqdadır. Qərblə Rusiya arasında mövcud geosiyasi qarşıdurma İrəvanı xarici siyasət meyarının seçimi ilə bağlı qərar vermək zərurətinə sövq edir, çünki beynəlxalq gərginlik şəraitində nisbi neytrallığı qeyri-müəyyən müddətə saxlamaq mümkün deyil.
Ermənistan iqtisadiyyatı Rusiya və İranın enerji idxalından asılıdır və yeri gəlmişkən, Amerika uzun illər İrəvanla Tehran arasında əməkdaşlığa göz yumub. ABŞ-ın Ermənistanda iqtisadi iştirakı əhəmiyyətsizdir, çünki demək olar ki, bütün prioritet ərazilər digər oyunçular, xüsusən də Rusiya tərəfindən işğal olunub.
Ermənistan-Amerika münasibətlərinin hazırkı mərhələsi son dərəcə passiv xarakter daşıyır. Xaricdə bu cür əlaqələr diplomatik loyallıq müqabilində maliyyə yardımı ilə müəyyən edilir. Lakin artıq 2023-cü ildə prezident Co Baydenin administrasiyası Ermənistana yardımı xeyli azaltmaq və Qarabağda mövcud olmayan rejimə vəsait ayırmamaq niyyətindədir. Amerika Erməni Milli Komitəsinin (ANCA) məlumatına görə, Ermənistana 24 milyon dollar ayrılacaq. (2022-ci ilə nisbətən iki dəfə az), bunun 600 min dolları ordunun ehtiyacları üçündür.
ABŞ Ermənistanı regionda aparıcı tərəfdaş hesab etmir
ABŞ artıq Ermənistanı Cənubi Qafqazda aparıcı tərəfdaş hesab etmir. Vaşinqton Ermənistanda əsas müdafiə və təhlükəsizlik rolunu oynamağa da çalışmır. ABŞ-ın Ermənistana münasibətini diktə edən və arzu olunan demokratik dəyişikliklərə gəlincə, onları çətin ki, həyata keçirmək mümkün olsun. Çünki Nikol Paşinyan ölkəsini tamamilə Rusiyanın siyasətindən asılı vəziyyətə salıb. Bundan başqa, Ermənistan Amerika biznesinin genişlənməsinə hazır deyil. Amerika kapitalının olması Ağ Evin maraqlarının həyata keçirilməsində əsas rol oynayır, lakin kapitalın təhlükəsizliyi ABŞ-ın hərbi mövcudluğu ilə təmin olunmazsa, bu, mümkün deyil. Ermənistan ərazisində fəaliyyət göstərən ABŞ fondları praktiki olaraq fəaliyyətsizdir. Ermənistanda, xüsusən də orduda bütün əsas vəzifələri “xalqın baş naziri” komandasının üzvləri tutmadığından, Paşinyanın kadr siyasəti böhran içindədir. Ona görə də Qərbin Ermənistana siyasi və iqtisadi ekspansiyasının növbəti mərhələsi yeni layihələr çərçivəsində baş tutacaq. Bunu da Ermənistan siyasətinə gətiriləcək yeni şəxslər həyata keçirməlidir.
